1. Xứ Thái
- Từ 1067 trở về trước : Mường Ngưu Hống (vương quốc Đại Lý).- Từ 1067 đến 1280 : Mường Ngưu Hống (châu Đà Giang).
- Từ 1337 đến 1466 : Mường Lễ (châu Ninh Viễn).
- Từ 1466 đến 1490 : Thừa tuyên Hưng Hóa.
- Từ 1490 đến 1509 : Xứ Hưng Hóa.
- Từ 1509 đến 1831 : Trấn Hưng Hóa.
- Từ 1831 đến 1841 : Tỉnh Hưng Hóa.
- Từ 1841 đến 1890 : Phủ Điện Biên.
- Từ 1890 đến 1947 : Sip Song Chau Tai (Mười hai xứ Thái).
- Từ 1947 đến 1948 : Liên bang Thái tự trị (Fédération thaï).
- Từ 1948 đến 1950 : Khu tự trị Thái (Pays thaï), hoặc Sip Hoc Chau Tai (Mười sáu xứ Thái).
- Từ 1950 đến 1955 : Khu tự trị Thái.
- Từ 1955 đến 1962 : Khu tự trị Thái-Mèo.
- Từ 1962 đến 1975 : Khu tự trị Tây Bắc.
Vị trí xứ Thái trên bản đồ Đông Dương (1889 – 1891).
Xứ Thái (hình phóng to).
Vị trí xứ Thái trên bản đồ Việt Nam (thời điểm 1950).
Quang cảnh Lai Châu (ảnh chụp năm 1900).
Ngã ba sông Đà.
Hoa ban trắng – Biểu tượng đẹp của núi rừng Tây Bắc.
Đoàn thám hiểm của Auguste Pavie đến một bản Thái Đen (Táy Đăm) vào năm 1891.
Bản của người Thái Đen.
Những người chèo thuyền đưa đoàn thám hiểm vượt ghềnh sang đất Lào.
Auguste Pavie (1847 – 1925) và đoàn tùy tùng người Thái Đen.
Thiếu nữ Thái Trắng (ảnh chụp tại Lai Châu năm 1930).
Thiếu nữ Thái Đen (ảnh chụp tại Sơn La năm 1930).
Lá cờ Liên bang Thái tự trị (Fédération thaï), sử dụng từ 1948 đến 1955.
Huy hiệu của dòng họ Đèo.
Thứ tự các lãnh chúa họ Đèo :
• Lò Cầm Công (Đèo Cầm Công) – cuối thế kỷ XVII• Đèo Kim Cát – đầu thế kỷ XVIII
• Đèo Văn An - cuối thế kỷ XVIII
• Đèo Văn Sinh (Đèo Văn Seng) – đầu thế kỷ XIX
• Đèo Văn Trị (1848 – 1908)
• Đèo Văn Ân (1884 – 1969, tạo So)
• Đèo Văn Long (1887 – 1975, tạo Láy)
• Đèo Nàng Tơi (1914 – 2008)
Huy hiệu Tiểu đoàn 1 (đơn vị lính Thái) trong liên quân Pháp-Việt.
Huy hiệu Tiểu đoàn 2 (đơn vị lính Thái) trong liên quân Pháp-Việt.
Huy hiệu Tiểu đoàn 3 (đơn vị lính Thái) trong liên quân Pháp-Việt.
Huy hiệu Tiểu đoàn Bảo an (đơn vị lính Thái) trong liên quân Pháp-Việt.
Huân chương và huy hiệu của các đơn vị lính Thái trong Liên quân Pháp-Việt.
Bài hát của Tiểu đoàn 3 (văn bản được viết năm 1952).
Những người lính Thái Đen trong liên quân Pháp-Việt.
Bìa cuốn sách Tiểu đoàn Thái ở Đông Dương (1946 – 1954) của Michel David và Louis-Marie Regnier.
Tiểu đoàn lính Thái (ảnh chụp năm 1949).
Bản người Thái Trắng (ảnh chụp năm 1954).
Bà mẹ Thái Trắng.
Tiểu đội lính Thái hành quân vào chiến trường Điện Biên Phủ.
Tiểu đoàn Thái tham chiến ở Điện Biên Phủ.
Một cuộc họp của Hội đồng Liên bang Thái tự trị (khoảng năm 1950), người có chòm râu trắng là chúa Đèo Văn An.
Lối vào dinh thự của dòng họ Đèo.
Những hình ảnh về đội chiếu bóng trực thuộc dịch vụ xã hội của Lực lượng Bộ binh Viễn Đông (Forces Terrestre en Extrême-Orient, FTEO) tại châu Than Uyên (xứ Thái tự trị), ngày 27 tháng 12 năm 1951 :
Thư gửi đồng bào và cán bộ Lai Châu của Chủ tịch Hồ Chí Minh :
Thân ái gửi đồng bào và cán bộ Lai Châu,
Đã hơn 80 năm nay, đồng bào tỉnh nhà bị thực dân Pháp và Việt gian phản động áp bức, bóc lột, lừa bịp ; chưa hề được hưởng hạnh phúc, độc lập, tự do như đồng bào các nơi khác. Tôi và Chính phủ luôn luôn thương xót đồng bào.
Ngày nay đồng bào đã được bộ đội Chính phủ giải phóng khỏi ách thực dân và phản động; tôi thay mặt Chính phủ thân ái gửi lời hỏi thăm đồng bào và cán bộ.
Sau đây tôi có mấy lời dặn đồng bào và cán bộ ghi nhớ và làm cho đúng :
1- Đoàn kết thân ái giúp đỡ lẫn nhau.
2- Giúp đỡ bộ đội diệt phỉ, trừ gian, giữ gìn trật tự.
3- Ra sức tăng gia sản xuất để mọi người được ấm no.
4- Hết sức trung thành với Tổ quốc và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Còn đối với những người trước đây đã lầm đường theo giặc nếu trở về với Tổ quốc thì Chính phủ sẽ khoan hồng.
2- Giúp đỡ bộ đội diệt phỉ, trừ gian, giữ gìn trật tự.
3- Ra sức tăng gia sản xuất để mọi người được ấm no.
4- Hết sức trung thành với Tổ quốc và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Còn đối với những người trước đây đã lầm đường theo giặc nếu trở về với Tổ quốc thì Chính phủ sẽ khoan hồng.
Cán bộ thì phải thật sự gần gũi giúp đỡ nhân dân, đặt lợi ích của nhân dân lên trên hết.
Chúc đồng bào và cán bộ mạnh khỏe và cố gắng.
Chúc đồng bào và cán bộ mạnh khỏe và cố gắng.
Chào thân ái và quyết thắng,
Ngày 12 tháng 12 năm 1953
Ngày 12 tháng 12 năm 1953
HỒ CHÍ MINH
Thư gửi đồng bào Khu tự trị Thái-Mèo của Chủ tịch Hồ Chí Minh :
Thân ái gửi đồng bào khu tự trị Thái-Mèo,
Từ một năm nay, vùng Tây Bắc ta được hoàn toàn giải phóng. Đó là do các dân tộc đoàn kết chặt chẽ, hăng hái kháng chiến ; do bộ đội ta anh dũng đánh giặc ; do Đảng và Chính phủ ta lãnh đạo sáng suốt.
Nay do Đảng đề nghị và Chính phủ quyết định lập khu tự trị Thái-Mèo.
Mục đích lập khu tự trị Thái-Mèo là : làm cho các dân tộc anh em dần dần tự quản lý lấy mọi công việc của mình, để mau chóng phát triển kinh tế và văn hoá của mình, để thực hiện các dân tộc bình đẳng về mọi mặt.
Khu tự trị Thái-Mèo là một bộ phận khăng khít trong đại gia đình Việt Nam, cùng với dân tộc anh em khác đoàn kết thành một khối như ruột thịt. Nó sẽ luôn luôn được sự giáo dục và lãnh đạo của Đảng và Chính phủ, và sự giúp đỡ của các dân tộc anh em khác.
Khu tự trị Thái-Mèo của chúng ta ngày nay là dân chủ, do nhân dân làm chủ, nó khác hẳn với “Xứ Thái tự trị” giả hiệu của địch mà mục đích là để chia rẽ và áp bức các dân tộc.
Hôm nay là ngày kỷ niệm quân và dân đại thắng ở Điện Biên Phủ, cũng là ngày khu tự trị Thái-Mèo chính thức thành lập. Cho nên hôm nay là một ngày lịch sử rất vẻ vang của đồng bào Tây Bắc và của cả nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Đồng bào Tây Bắc có cái vinh dự đặc biệt : là thành lập khu tự trị đầu tiên. Vì vậy, đồng bào Tây Bắc cũng có cái nhiệm vụ đặc biệt : là phải cố gắng làm gương mẫu cho những khu tự trị khác sẽ dần dần thành lập sau này.
Để xứng đáng với vinh dự to lớn ấy, và đề làm tròn nhiệm vụ cao quý ấy, đồng bào khu tự trị Thái-Mèo cần :
- Phải đoàn kết chặt chẽ giữa tất cả các dân tộc, phải thương yêu giúp đỡ nhau như anh em.
- Phải thi đua tăng gia sản xuất, làm cho mọi người áo ấm cơm no.
- Phải luôn luôn tỉnh táo, và sẵn sàng giúp bộ đội và công an chống âm mưu địch chia rẽ và phá hoại.
- Phải thi đua tăng gia sản xuất, làm cho mọi người áo ấm cơm no.
- Phải luôn luôn tỉnh táo, và sẵn sàng giúp bộ đội và công an chống âm mưu địch chia rẽ và phá hoại.
Cán bộ thì, cán bộ cũ và cán bộ mới, cán bộ địa phương và cán bộ từ nơi khác đến làm việc, cán bộ quân sự và cán bộ Đảng, Chính phủ, cần phải thật thà đoàn kết một lòng một dạ phục vụ nhân dân.
Phải kiên quyết chống bệnh quan liêu, mệnh lệnh, tham ô, lãng phí.
Nhân dịp này, Chính phủ lại thiết tha kêu gọi những người ở Tây Bắc đã lầm đường lạc lối, mau mau cải tà quy chính về với nhân dân làm ăn lương thiện. Chính phủ và đồng bào luôn luôn khoan hồng đối với những người biết hối cải.
Đảng và Chính phủ tin vào tinh thần yêu nước và lực lượng phấn đấu của đồng bào khu tự trị Thái-Mèo, mong toàn thể nhân dân hiệp lực, làm cho khu tự trị ngày thêm phát triển và tiến bộ, để góp phần xứng đáng vào công cuộc đấu tranh cho hòa bình, thống nhất, độc lập và dân chủ khắp cả nước Việt Nam yêu quý của chúng ta.
Chào thân ái và quyết thắng,
Ngày 7 tháng 5 năm 1955
HỒ CHÍ MINH
Ngày 7 tháng 5 năm 1955
HỒ CHÍ MINH
Thư gửi đồng bào, bộ đội và cán bộ Tây Bắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh :
Ngày 24 tháng 3 năm 1958
Thân ái gửi đồng bào, bộ đội và cán bộ ở Tây Bắc,
Nhân dịp Phó thủ tướng Võ Nguyên Giáp lên thăm Tây Bắc, tôi thay mặt Đảng và Chính phủ thân ái gửi lời thăm hỏi toàn thể đồng bào thuộc các dân tộc, toàn thể bộ đội và cán bộ ở Tây Bắc. Chúc tất cả mạnh khỏe, vui vẻ, đoàn kết, tiến bộ.
Từ khi Tây Bắc ta được giải phóng, khu tự trị Tây Bắc được thành lập, đồng bào thuộc các dân tộc ở Tây Bắc đã gia sức tăng gia sản xuất, thực hiện kế hoạch Nhà nước, nhờ đó mà đời sống vật chất và văn hóa đã được cải thiện hơn trước, tình đoàn kết anh em giữa các dân tộc cũng tăng thêm.
Bước sang năm nay, chúng ta đi vào kế hoạch dài hạn phát triển kinh tế và văn hóa. Đồng bào ta ở Tây Bắc phải ra sức cố gắng hơn nữa, tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm, ra sức học hành và thực hiện vệ sinh phòng bệnh, để làm cho khu tự trị ngày càng phồn thịnh, đời sống của đồng bào ngày càng no đủ tươi vui.
Bội đội ta trước đây đã ra sức giúp đỡ nhân dân, chiến đấu giết giặc giải phóng Tây Bắc thì ngày nay càng phải ra sức giữ gìn an ninh trật tự, bảo vệ biên giới, bảo vệ cho đồng bào được yên ổn làm ăn. Đồng thời để góp phần làm cho khu tự trị giàu có thêm, bộ đội cần phải tham gia sản xuất, xây dựng những nông trường gương mẫu. Bộ đội phải giúp đỡ đồng bào về mọi mặt. Đồng bào phải hết lòng giúp đỡ bộ đội. Quân dân đoàn kết cùng nhau củng cố và mở mang Khu tự trị.
Tất cả các cán bộ công tác ở Tây Bắc, không phân biệt cán bộ miền xuôi hay miền ngược, đều phải dốc lòng phấn đấu để củng cố và mở mang Khu tự trị đoàn kết với nhau, ra sức phục vụ nhân dân, chấp hành đúng đắn chính sách dân tộc của Đảng và Chính phủ. Phải xung phong gương mẫu trong mọi việc.
Chúng ta phải đoàn kết và quyết tâm. Đồng bào các dân tộc phải đoàn kết, nhân dân và bộ đội phải đoàn kết, cán bộ và nhân dân cùng bộ đội phải đoàn kết. Tất cả mọi người phải quyết tâm làm tròn nhiệm vụ.
Tôi tin rằng dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Chính phủ, với sự giúp đỡ của các dân tộc anh em trong cả nước, với sự đoàn kết và quyết tâm của mọi người, Khu tự trị Tây Bắc ta nhất định sẽ ngày càng giàu có, đời sống nhân dân sẽ ngày càng đầy đủ. Như vậy tức là góp phần củng cố miền Bắc và đấu tranh để thống nhất nước nhà.
Tôi chúc đồng bào, bộ đội, cán bộ ở Tây Bắc mạnh khỏe, đoàn kết và thành công.
HỒ CHÍ MINH
Thư gửi bộ đội, đồng bào và cán bộ Tây Bắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh :
Thân ái gửi bộ đội, đồng bào và cán bộ Tây Bắc,
Bác rất vui lòng trong những ngày 14, 20 và 22-6-1965 quân và dân Mộc Châu và Sơn La đã bắn rơi chín máy bay Mỹ, bắt sống một số phi công Mỹ.
Thay mặt Trung ương Đảng và Chính phủ, Bác gửi lời khen ngợi bộ đội, đồng bào và cán bộ các dân tộc Tây Bắc đã anh dũng chiến đấu, thắng lợi vẻ vang.
Bác nhắc nhở bộ đội, đồng bào và cán bộ Tây Bắc phải luôn luôn cảnh giác, chớ vì thắng lợi mà chủ quan, khinh địch.
Quân đội và đồng bào Tây Bắc hãy phát huy truyền thống vẻ vang Điện Biên Phủ, đoàn kết chặt chẽ giữa các dân tộc anh em, giữa bộ đội và nhân dân, thi đua sản xuất giỏi, chiến đấu giỏi, quyết giành nhiều thắng lợi to lớn hơn nữa.
Chào thân ái và quyết thắng,
Ngày 23 tháng 6 năm 1965
Ngày 23 tháng 6 năm 1965
BÁC HỒ
2. Chúa Đèo Văn Ân (1884 – 1969)
Chúa Đèo Văn Ân và phu nhân (ảnh chụp tại Sài Gòn).
3. Chúa Đèo Văn Trị (1849 – 1908)
Chân dung chúa Đèo Văn Trị.
Chúa Đèo Văn Trị (ngồi bên trái) và các thuộc hạ.
Chúa Đèo Văn Trị (đứng thứ hai từ phải sang) và những người thân tín.
Chúa Đèo Văn Trị (đứng thứ ba từ trái sang) và nhà thám hiểm Auguste Pavie (người râu rậm).
Chúa Đèo Văn Trị và các nhà thám hiểm Pháp (ảnh chụp tại Chợ Bờ năm 1891).
Chúa Đèo Văn Trị và một nhà thám hiểm Pháp.
Chúa Đèo Văn Trị (ngồi thứ hai từ phải sang) và đoàn thám hiểm tại bến sông.
Chúa Đèo Văn Trị mặc quan phục triều Thanh.
Lăng mộ thờ chúa Đèo Văn Trị.
4. Chúa Đèo Văn Long (1887 – 1975)
Chân dung chúa Đèo Văn Long.
Chúa Đèo Văn Long (bận áo the) trong lễ cưới con gái (Đèo Nàng Tơi) : đứng kế chúa Đèo Văn Long là phu nhân Lò Thị Thịnh, đứng thứ ba từ trái sang là cô dâu Đèo Nàng Tơi, kế bên là hôn phu Louis Bordier (ảnh chụp năm 1940).
Chúa Đèo Văn Long và phu nhân.
Một buổi dạ tiệc được tổ chức tại dinh thự của chúa Đèo Văn Long.
Đội múa xòe của chúa Đèo Văn Long.
5. Chúa Đèo Nàng Tơi (1914 – 2008)
Chúa Đèo Nàng Tơi (ảnh chụp tại Hà Nội năm 1952).
Chúa Đèo Nàng Tơi (ảnh chụp tại Paris).
Chúa Đèo Nàng Tơi kết hôn với một người Pháp, bên trái là cháu gái Laetitia Lanqüe Garaud và bên phải là cháu trai Gwenaël Louis Garaud (ảnh chụp năm 1984).